door Francisco Louçã

verschenen in het Engels op International Viewpoint, 26 februari 2016
In het Nederlands vertaald door  Rob Gerretsen,
verschenen op Grenzeloos op 29 februari 2016

De situatie in Portugal is buitengewoon belangrijk en interessant voor de gehele linkse beweging. Net als de ontwikkelingen in Griekenland, leiden de gebeurtenissen in Portugal en de keuzes die links daar maakt en de voorstellen die ze doet internationaal tot discussies. En net als in Griekenland staat er veel op het spel, voor de Portugezen, maar ook voor heel Europa. Onderstaande is een vertaling van een tekst van Francisco Louça van het Linkse Blok over de wereldwijde kapitalistische crisis, Europa, de Trojka, de schulden en de politieke verhoudingen in Portugal. Francisco Louça is econoom en hij zit voor het Linkse Blok in het Portugese parlement. In 2005 was hij voor het Linkse Blok kandidaat bij de presidentsverkiezingen en daarbij won hij 5,3 procent van de stemmen.

Een lange stagnatie die ten grondslag ligt aan opeenvolgende crises

1.  De wereldeconomie stagneert. Het internationaal systeem kent een verandering en een crisis. Het is in verandering omdat er nieuwe centra opkomen waar het kapitaal winstgevend is en dus ontstaan er nieuwe centra van politieke macht. Dat maakt de Chinese economie meer dynamisch en machtig en dat leidt tot een scherpe neergang van de economie van Brazilië. Het internationale systeem is in crisis omdat de zwakke economische groei leidt tot een permanent hoog niveau van werkloosheid in de ontwikkelde landen en omdat de problemen om de economische groei te herstellen bezuinigingsmaatregelen uitlokken en leiden tot wijzigingen in de inkomensverdeling tussen kapitaal en arbeid. Het resultaat is sociale regressie en economische recessie. Het gevolg hiervan is weer een verzwakking of een verstoring van politieke regimes, zoals blijkt uit de instabiliteit van Frankrijk, het referendum in Groot-Brittannië, de regeringsimpasse in Spanje en het opkomen van xenofobe populistische stromingen in bijvoorbeeld Hongarije en Polen, maar ook in België en Nederland. Tot slot is het centrum van de wereld, Washington, een macht in neergang, waarvan de hegemonie afbrokkelt en die daarmee nog gevaarlijker wordt.
2. De VS vertegenwoordigen een derde van de wereldeconomie. En hun politieke macht is nog groter. Demografisch en geografisch is dat een stuk minder. Wat betreft het geld is hun dominantie vrijwel volledig. En dat geldt ook voor hun militaire technologie. Het is deze monumentale macht, die de twintigste eeuw heeft gedomineerd en die nu in de 21^e eeuw langzaam achteruit gaat, die een van de belangrijkste bedreigingen is voor de stabiliteit in de wereld. Daar zijn drie redenen voor: de buitenlandse acties van de VS verscherpen de conflicten, haar politiek is gevaarlijk en de economie van de VS is extractief, dus decadent.
3. De buitenlandse politiek was de grootste troef bij de verkiezing van Obama. Hij had ontspanning beloofd (de sluiting van Guantanamo) en het multilateralisme (een minimale manier om de bondgenoten te integreren). Allebei heeft hij niet gedaan. En op alle terreinen van zijn optreden heeft hij stappen terug gezet. In Europa heeft hij Duitsland in een conflict met de Oekraïne gestort, in zijn poging om de NATO op te laten schuiven tot aan de grenzen van Rusland. In diezelfde periode hebben de drie peilers van de VS in het Midden-Oosten grote schokken en risico’s gekend: in Egypte met eerst een volksopstand en toen een staatsgreep, terwijl Israel en Saoedi-Arabië het risico op zelfmoord lopen door toegeeflijkheid of steun aan IS. De buitenlandse politiek van de VS heeft schipbreuk geleden, omdat Rusland in het Midden-Oosten de kans heeft gekregen om weer als militaire macht op te treden en omdat Iran weer de kans krijgt om een regionale macht te worden.
4. Maar het grootste probleem voor de VS is dat door hun overheersende positie de buitenlandse politiek bepaald wordt door de binnenlandse politiek (in Europa ligt dat omgekeerd). Dat wordt opgelegd door de rechtse koers van het twee partijen systeem, met de opkomst van isolationistische populistische stromingen in allebei de grote partijen. Dat maakt dat de sterke en doelgerichte imperialistische leiding weifelende trekken krijgt, maar wat toch leidt tot harde disciplinerende en onredelijke acties, die de wereld doen branden. En de VS hebben niet meer de totale controle als wereldmacht. De nederlaag in Vietnam lijkt het einde van een tijdperk te hebben ingeluid. Aanvallen en terugtrekken is het Amerikaanse devies geworden en haar buitenlandse politiek in die acties wordt onzeker. Het is een ‘drone militarisme’ geworden. En hoewel die technologie een luchtoorlog mogelijk maakt, heeft dat tot onmiddellijk gevolg dat de conflicten groter worden en dat de voorwaarden geschapen worden voor een mondialisering van de terreur, van Afghanistan tot Irak en van Lybië tot Syrië.
5. Vanwege het feit dat de binnenlandse politiek om zichzelf draait, kunnen de VS de wereld niet meer leiden en sturen. Obama kan geen klimaatakkoord accepteren, alleen al omdat dat in het Huis van Afgevaardigden en de Senaat verworpen zou worden, om te beginnen door zijn eigen partij. Hij moet naar andere juridische vormen zoeken, gebaseerd op een slap compromis. Met andere woorden, als de buitenlandse politiek bepaald wordt door de binnenlandse politiek, dan verliest ze het idee van een internationale leidende oriëntatie, zelfs als die noodzakelijk is. De wereld wordt overheerst door een staat die er geen leiding aan kan geven.
6. De extractieve economie ligt ten grondslag aan deze tegenstrijdigheid van de binnenlandse politiek. Het soevereine privilege van de dollar is verzwakt door het bestaan van een mandje andere referentiemunten voor reserves en voor de handel, hoewel geen enkele daarvan de toppositie als garantie voor accumulatie kan betwisten, die de VS bezitten. Alleen de yuan heeft de steun van een staat, die een dergelijke rol na kan streven. Maar China beschikt nog niet over een financiële markt die sterk genoeg is om de spaartegoeden van de wereld te absorberen en om richting te geven aan de financiële fondsen die de zenuw van de accumulatie van het kapitaal zijn geworden. Dus wat er in de VS besloten wordt, is nog altijd beslissend voor wat er in de wereld gebeurt.
7. De VS profiteren van de globalisering en ze blijven dat doen omdat ze zich in een comfortabele en geprivilegieerde positie bevinden, die van de belangrijkste hegemonische leider van de wereld, die kapitaal importeert in plaats van exporteert en die van die anomalie een van haar overheersingvormen maakt . Dit is iets dat we nog niet eerder in de geschiedenis hebben meegemaakt. Deze machtspraktijk vereist dat de dollar het referentiegeld is (maar het is niet meer het enige geld waarin reserves worden aangehouden) en het vereist de controle over de belangrijkste productiekrachten (maar de VS zijn niet meer de belangrijkste warenproducenten en zouden ook niet meer de belangrijkste producent van kennis kunnen zijn over enige tijd) en over belangrijke hulpbronnen (maar het kruitvat in het Midden-Oosten bedreigt deze garantie), en over de capaciteit om te innoveren (maar met de veranderingen in het energiemodel en met de ontwikkeling van nieuwe essentiële goederen als medicijnen, worden de technologische grenzen voor andere machten geopend) en de controle over spaargelden en investeringen (maar China zal binnenkort genoeg middelen hebben om de VS te passeren). Met andere woorden, de redenen voor de huidige macht van de VS zijn de oorzaak van haar toekomstige zwakte, want het gaat om tijdelijke voordelen.
8. Sommige Amerikaanse economen die gealarmeerd raakten door deze zwaktes, hebben twee jaar geleden een debat geopend over de ‘seculaire stagnatie’. Daarmee haalden zij een oude term van stal die in 1939 werd gebruikt door de president van de Amerikaanse vereniging van economen, Alvin Hansen. Dat was tien jaar na het begin van de crisis van 1929 en de term was bedoeld om te verwijzen naar de demografische stagnatie, het achterblijven van de vraag en daardoor het perspectief van het teruglopen van de investeringen en als gevolg daarvan een mogelijke daling van de economische groei. Volgens die analogie zouden we ons nu, aan het begin van de 21^e eeuw, in een nieuwe seculaire stagnatie bevinden en dat vanwege gelijksoortige redenen als tijdens de Grote Depressie.
9. De cijfers lijken die angst te bevestigen. Het IMF heeft eind vorig jaar haar voorspellingen voor 2020 aangepast, met een groei van het BNP van China van 14 procent lager dan in eerdere schattingen en die van Europa en de VS van 6 procent minder in vergelijking met haar eerdere voorspellingen. Een eerder onderzoek van het Nationaal Bureau voor Economisch Onderzoek, een onderzoeksinstituut uit Cambridge in Massachusetts, was al op dat pessimisme vooruit gelopen en dat is nog erger geworden door de bevestiging dat de daling van de potentiële groei van de belangrijkste economieën in de wereld als gevolg van de financiële crisis en de recessie van 2008-2009 in de orde van grootte van 9 procent zal liggen. The Economist van 14 juni 2014 vatte dat samen als dat “de hele economie van Duitsland plotseling verdampt zou zijn”.
10. Dan blijft dus de extractieve economie over, waarin de financiële rente op het systeem parasiteert: het schaduwbankieren dat de spaargelden absorbeert, een politiek systeem dat bezuinigingen oplegt aan de arbeid(st)ers, de centrale banken die de verliezen van de banken socialiseren, een vraatzuchtig kapitalisme dat de sociale voorzieningen in de markt gooit en dat vooral ook de sociale zekerheid wil privatiseren. Dat is een ideologisch systeem – academici, instituties en de Amerikaanse leiders geven richting aan dit proces. Vanuit de politiek gezien is dit een multipolair proces, zoals te zien is aan de toenemende macht van Merkel binnen de Europese Unie. Wat betreft strategie weet niemand wat die zou moeten zijn, want de financiële wereld is tegenwoordig machtiger dan de meeste economieën. En als die een hart zou hebben, dan zou die motiveringen hebben die de rede niet kent. Zonder die te kennen, weten we niets. De toekomst is niet meer wat die was.
11. Europa is in de greep van deze maalstroom. Ze gaat door een onverbiddelijk proces. Merkel als leider van Europa profiteert op de korte termijn van de tekenen van Europese desintegratie, omdat het haar de beste voorwaarden verzekert om kapitaal aan te trekken door middel van staatsobligaties met negatieve rente en ook omdat de omstandigheden haar een hegemonische electorale positie opleveren. Aan de andere kant leidt de schuldenspiraal in de perifere landen van Europa of de bezuinigingen in de andere landen volgens de regels van de euro tot een ongekend proces van binnenlandse devaluatie, dat wil zeggen tot een stijging van de absolute uitbuiting en tot een overdracht van meerwaarde van de nationale economieën naar de internationale rentenierkapitalisten. Als gevolg daarvan verliezen de politieke regimes van Griekenland, Portugal, Spanje, Italië en Frankrijk hun capaciteit om voor cohesie te zorgen. Hun belangrijkste politieke partijen raken verzwakt of desintegreren en er zijn snelle en grote electorale veranderingen mogelijk. Die pakken soms goed uit voor anti systeem krachten die de revolte van de arbeiders vertegenwoordigen, maar soms voor populistische krachten die de bevolking willen winnen voor een xenofobe politiek.
    

    Europa en het Portugal van de schuld en de euro

     

12. Het probleem van Portugal is, net als in sommige andere landen van de Europese Unie, in de eerste plaats een probleem van democratie, want het gaat om een sociaal probleem. Een onmiddellijk antwoord op dit probleem is een democratische strijd tegen de chantage van de schuld en tegen de bezuinigingen die daaruit voortvloeien, met sociale gevolgen die Portugal vernietigen. Dat is het probleem van alle problemen.
13. In de loop van de afgelopen jaren hebben we in het antwoord op de schuld grote veranderingen gezien, zowel in het karakter van de mobilisaties als in de opvattingen van de publieke opinie in Portugal. Dat is een van de factoren die het mogelijk maakt om de veranderingen bij de verkiezingen van oktober 2015 te begrijpen, waarbij het Linkse Blok de partij was die het hardst groeide van alle partijen.
14. Geen van deze veranderingen was mogelijk geweest met een politiek platform dat niet het verzet tegen de chantage van de schuld centraal had gesteld. Laten we niet vergeten dat er in het programma van het Linkse Blok niet alleen een concreet voorstel over de schuld stond, maar ook een expliciete verklaring: als er geen oplossing zou komen uit de onderhandelingen met de crediteurs en de Europese instellingen over de schuld, dat dan het uit de euro stappen het enige overblijvende alternatief zou zijn.
15. Om een linkse meerderheid tegen de schuld te kunnen krijgen, dat wil zeggen een regering die de bezuinigingen en de schuld op kosten van de loonafhankelijken, de publieke voorzieningen en investeringen verwerpt, is er een bondgenootschap nodig en dus een compromis. Een linkse regering tegen de trojka komt voort uit een dergelijk bondgenootschap. Om aan zo’n regering te werken moeten we rechts verslaan, de arbeiders mobiliseren, de hegemonie verwerven om een leiding van het centrum onmogelijk te maken en we moeten aan de bevolking een werkbare oplossing voorleggen, die het politieke landschap zal veranderen. Om dat te kunnen bereiken moeten we onze krachten concentreren op de samenwerking van de partijen en op de inzet: het verwerpen van de schuld.
16. Zoals we gezien hebben bij de strategie van Syriza in Griekenland, heeft de strijd voor een linkse regering een vlag: het verwerpen van de schuld. Zoals de ervaring van Syriza heeft geleerd, zullen rechts en het centrum de angst voor een vertrek uit de euro gebruiken als belangrijkste politieke argument. Want alleen die angst kan de uitslag van de verkiezingen beïnvloeden. Zoals de ervaring van Syriza ook heeft laten zien, kan een regering alleen verder komen met een tactische nauwkeurigheid, met een duidelijke lijn en door haar bondgenootschap te concentreren op het beslissende argument: de schuld. En zoals de tragedie van het accepteren van het derde ‘reddingsplan’ heeft laten zien, heb je om sterk te staan in de onderhandelingen een levensvatbaar en concreet plan B nodig. Griekenland heeft het bewezen: er is maar één plan B dat een herstructurering van de schuld mogelijk maakt en dat is het uit de euro stappen.
17. Om de voorstellen dichter bij elkaar te brengen en verder uit te werken ligt er nog een immense hoeveelheid werk op ons te wachten. In het verleden heeft links zich nauwelijks met deze taak bezig gehouden. Zij moet dat nu op Europese schaal zo intens mogelijk en zo snel mogelijk gaan doen. Zij kan dat alleen maar doen als ze de weg kiest van een breuk met de schuld en met de bezuinigingen. Dat is een levensvatbare weg om te gaan en het is mogelijk om een dergelijke alliantie te smeden.
18. Het krankzinnige voorstel van een plan A (federalistisch, met het accepteren van een groeiende macht van Berlijn om de problemen van de perifere landen op te lossen) is van tafel in de discussies van de Portugese politiek. Dat voorstel ging uit van het principe dat de beste oplossing voor Portugal en voor Europa zou bestaan uit een Europese staat in een federale vorm. Dat wil zeggen dat Portugal een provincie van die staat zou worden, die natuurlijk onder leiding zou staan van de Duitse regering. Dit is niet de beste oplossing en het is zelfs geen acceptabele oplossing. Het zou een historische stap terug betekenen en de enige uitkomst ervan voor Portugal of voor ieder ander land van de Europese periferie zou zijn een zeer intens conflict over de verdediging van haar onafhankelijkheid. In het beste geval.
19. Bovendien is het federalistische voorstel een vorm van bedrog, want noch een verdubbeling van de begroting om bijvoorbeeld de twee procent van het Europese BNP te bereiken, noch zelfs het beheer van een gemeenschappelijke munt hebben een regering van een Europese staat nodig. Dat vereist gemeenschappelijke regels en een sterkere vorm van samenwerking, dus een hegemonische soevereine autoriteit. In die zin is het federalistische voorstel bedoeld om links te onderwerpen aan een versnelling van het autoritaire project van de Europese bourgeoisie. Een links dat zich teweer stelt tegen het federalisme kan en mag de strijd op Europees niveau niet laten schieten. Ze mag niet er niet op hopen dat de krachten van het federalistische centralisme zich terugtrekken. Dat zou dan bij toeval samengaan met een goed sociaal inzicht en het zou ingaan tegen hun eigen belangen. Links kan geen vriendelijk federalisme stellen tegenover een wreed federalisme. Ze moet alle vormen van federalisme bestrijden, want die bedreigen de democratie.
20. De chantage en het geweld die de Europese autoriteiten hebben gebruikt om de Griekse regering in het gareel te houden, bewijzen dat de beslissing die tot conflict leidt altijd politiek zal zijn en dat de krachtsverhoudingen, zowel lokaal als Europees, beslissend zijn in ieder conflict. De ervaring met Griekenland laat ook zien dat de discussie over ‘een ander Europa’ zwak is en zelfs zinledig. Terwijl de heersende Europese machten de beslissing hebben genomen om bezuinigingen op te leggen en om de instellingen af te grendelen om de extractieve economie te versterken, zijn dergelijke oproepen voor ‘een ander Europa’ een afleiding. En links heeft al teveel tijd verloren met Europese beloften. We moeten stoppen met de nodeloze herhaling van de oproep voor ‘een ander Europa’ en ons concentreren op de concrete middelen die het mogelijk maken de werkelijk bestaande instellingen de baas te worden.
21. Om nieuwe krachtsverhoudingen op Europese schaal mogelijk te maken is het noodzakelijk dat er linkse regeringen worden gekozen, die trouw zijn aan de arbeiders die hun een mandaat hebben gegeven. Om een dergelijke regering te kunnen vormen is het nodig om te weten waar je heen wilt en waar je de grootste druk wilt uitoefenen, want het gaat om een oriëntatie die een opheldering vereist van de alternatieven om de partijen en de politiek om te vormen. Alle druk moet zich concentreren op de eis dat de partijen met een plan komen voor het ongeldig verklaren van de schuld. Dat kan via Europese onderhandelingen en als dat niet lukt door het opleggen van een eenzijdig moratorium en het annuleren van de schuld, wat kan leiden tot het uit de euro stappen. Dat is alleen mogelijk met een linkse regering en een radicale verandering van de krachtsverhoudingen. De mobilisatie van de bevolking zal dus beslissend zijn voor de politiek.
22. Een linkse regering zal nooit gevormd worden door het centrum of door een nieuwe configuratie van politieke krachten uit het centrum. De richting van een linkse politiek is gestoeld op deze overtuiging: om te winnen moet je willen en kunnen winnen en moet je een eind maken aan het financierkapitaal, dat de loontrekkenden, de gepensioneerden en de sociale voorzieningen afknijpt. Een linkse regering betekent dat links een linkse politiek voert. Het democratische probleem van Portugal is de chantage van het financierkapitaal en een linkse regering moet zich dus teweer stellen tegen dat financierkapitaal.
23. Er bestaat geen intelligente bezuinigingspolitiek. Noch een halve bezuinigingspolitiek. Een nieuwe regering die de financiële chantage zou accepteren, zou meer gaan bezuinigen en nog meer kapot maken, want de regels van het Begrotingsverdrag dat hun zou worden opgelegd, zouden met de dag erger worden. Of, om iemand te citeren die zelf ervaring heeft met onderhandelingen met de trojka, terwijl we diep in de schulden zitten eisen de Europese Commissie en de Europese Centrale Bank dat wij nog verder de broekriem aanhalen.
24. De goedwillende ideeën om de voorwaarden van de financiële chantage te verlichten om Merkel te versterken of van een Europese renaissance dankzij het plan Draghi of een plan Juncker zijn erg naïef. De politieke samenstelling van de Duitse regering, de alliantie van Merkel met de sociaaldemocratie, de SPD, laat zien hoe het overheersende systeem zichzelf beschermt. De voorzitter van de Eurogroep, de minister van financiën van Nederland, is er het levende bewijs van hoe deze liberale sociaaldemocraten de rol aannemen van de Pruissische cavalerie van Merkel. Een nieuwe regering in Portugal kan niet rekenen op beleefdheid van de Europese instellingen. Die regering moet rekenen op de eigen bevolking en op haar linkse bondgenoten onder de Europese bevolkingen.
25. De linkse regering moet zich vanaf de eerste dag categorisch inzetten om onderhandelingen te beginnen om de schulden kwijt te schelden. Als de voorgestelde ongeldig verklaring van de schulden niet geaccepteerd wordt door de Europese autoriteiten, dan zal het beste antwoord zijn om een eenzijdig moratorium op de aflossing van de schuld in te stellen en om onderhandelingen met de verschillende crediteurs te beginnen om de schulden om te zetten in schulden met een lagere waarde en die ook gekoppeld zijn aan een toekomstige economische groei en aan een controle over het kapitaal.
26. De linkse regering heeft voldoende macht nodig om een revolutionaire fiscale herziening door te voeren. En om zich hiermee de middelen te kunnen verschaffen om een reorganisatie van het productiesysteem door te voeren, wat onder meer moet inhouden een re-industrialisatie die banen oplevert en die leidt tot importsubstitutie, het omschakelen van de energiesector en de bescherming van het milieu en een concentratie van de investeringen in die richting. Nogmaals, dit is een economische politiek die het financierkapitaal aanvalt.
27. In deze context moet de linkse regering voorbereid zijn om alle mogelijke conflicten, ook op de druk die gepaard zal gaan met een vertrek uit de euro. In Dividadura (dat we kunnen vertalen als de Dictatuur van de schuld), een boek dat ik in 2012 samen met Mariana Mortágua heb geschreven, schreven we dat het uit de euro stappen voor de bevolking politiek alleen acceptabel zou zijn “als er geen enkel ander alternatief zou bestaan, als alle andere opties uitgeput zouden zijn, als het een kwestie van overleven zou zijn. Alleen in dergelijke omstandigheden zou het uit de euro stappen voor de Portugese bevolking noodzakelijk kunnen worden en een dergelijke situatie is niet a priori uit te sluiten: als door een rampzalige opstelling van de Europese instellingen en regels haar onafhankelijkheid in het geding komt en Portugal geen andere oplossing meer heeft dan de Europese Unie en dus ook de euro te verlaten, om weer in staat te zijn zelfstandig besluiten te nemen. Bovendien moet een meerderheid van de bevolking het met een dergelijke stap eens zijn, in die zin dat ze de volksbewegingen en de verdediging van de belangen van de arbeiders versterkt.” Ik ben nog steeds dezelfde mening toegedaan.
28. Ik geloof niet dat ze het ons gemakkelijk zullen maken om uit de euro te stappen. We moeten niet verwachten dat we steun zullen krijgen bij het verlaten van de euro. We kunnen er niet op hopen dat de Duitse regering ons een onvoorwaardelijke lening zal geven om het voor een linkse regering makkelijker te maken om uit de euro te stappen. Zelfs als de Duitse regering dat uit de euro stappen op zou willen leggen, zoals Schäuble bij de Grieken geprobeerd heeft, dan is het waarschijnlijk dat we met drastische bezuinigingsvoorwaarden te maken krijgen. Want ze zullen er een negatief voorbeeld van proberen te maken. Het idee van een eervol akkoord lijkt politiek onmogelijk. In de leiding van de Europese Unie is er geen plaats voor ridderlijke gestes, daar bestaan alleen zeer autoritaire belangen.
29. Een vertrek uit de euro in opdracht van Merkel of van een rechtse regering zou een harde klassenstrijd tegen de arbeiders betekenen, om het proces van de accumulatie van het kapitaal om te vormen en te versnellen, uitsluitend ten voordele van een deel van de oligarchie. En er zou geen enkele garantie zijn voor een kwijtschelden van de schuld. Integendeel, een dergelijke optie zou een middel kunnen zijn om de overdracht van inkomsten van arbeid naar kapitaal te versterken door middel van een bezuinigingspolitiek die gewelddadige aanpassing nog zou versnellen. Een links dat zich door een dergelijke keuze in de war zou laten brengen, zou het niet verdienen om politiek te overleven, want dat zou aan de kant van bezuinigingen en barbarij terecht komen. Degenen die het vertrek uit de euro verdedigen zonder het kwijtschelden van de schuld kunnen het democratische probleem van Portugal niet oplossen.
30. Als de linkse regering in de strijd tegen de schuld gedwongen wordt om uit de euro te stappen, dan moet die de gemobiliseerde bevolking aan haar zijde weten om de dreiging van Merkel en het financierkapitaal te kunnen weerstaan en klaar staan om de democratie te verdedigen. De gevolgen van een vertrek uit de euro zullen zwaar zijn en die kunnen alleen gerechtvaardigd worden door een situatie van nationaal belang. En die gevolgen moeten behandeld worden door een regering die in staat is om een grote sociale mobilisatie in gang te houden. Die politieke kwestie zal altijd essentieel zijn, als we rekening houden met de druk en de moeilijkheden die een dergelijk proces met zich meebrengen. In een dergelijke context geeft alleen de democratische macht van het volk de kracht om de noodzakelijke beslissingen te nemen. Wie geen rekening houdt met deze bedreiging en deze zeer zware risico’s, is niet klaar om te strijden om de macht.
31. Het uit de euro stappen, waarvan ik de politieke moeilijkheden heb aangegeven, is toch het enige alternatief als de onderhandelingen over de herstructurering van de schuld niet tot een goed resultaat zouden leiden. In dat geval is dit het enige middel en dat om twee redenen: in de eerste plaats omdat een vertrek uit de euro het opnieuw invoeren van de wettige nationale munt zal betekenen en dat zal het dus mogelijk maken om alle openbare schulden om te zetten naar de nieuwe munteenheid, waarmee de waarde van de schulden omlaag gebracht kan worden; in de tweede plaats maakt het de controle over het kapitaal mogelijk en het doorvoeren van een devaluatiepolitiek, twee maatregelen die er op gericht zijn om nieuwe investeringen mogelijk te maken en om de vraag en de werkgelegenheid te stimuleren.
32. Degene die mee wil doen aan het uitwerken van een linkse politiek met dergelijke risico’s, moet met voorstellen komen die rekening houden met alle eventualiteiten en met de beste alternatieven voor ieder probleem, inclusief het loslaten van de euro voor de devaluatie van een nieuwe escudo. Dit onderzoek naar de manieren om de negatieve gevolgen op korte en middellange termijn van een eventueel vertrek uit de euro onder controle te houden, moet noodzakelijkerwijs rekening houden met: a) het feit dat het nieuwe geld, de escudo, de eerste paar maanden alleen in girale vorm zal bestaan, waarmee we het risico lopen dat binnenlandse transacties gedaan zullen worden in vreemde munt, waarvan er steeds minder in omloop zal zijn, wat weer afhangt van een Europese Centrale Bank waarmee het land in conflict kan komen en waardoor het nodig kan worden om op de korte termijn terug te vallen op de uitgave van voorlopige bankbiljetten; b) het feit dat de mensen met geld op de bank zich bedreigd zullen gaan voelen en bang zullen zijn voor schade, waardoor ze zullen proberen hun geld van de bank te halen in euro’s. Het zal nodig zijn om maatregelen te nemen om die mensen gerust te stellen wat betreft het banksysteem, dat onder openbare controle moet staan; c) de constatering dat het onmiddellijke effect van de prijsverhoging van geïmporteerde goederen na de devaluatie van de escudo pas later op de handelsbalans gecompenseerd zal kunnen worden als de export kan groeien, wat af zal hangen van de vraag. Daarom moet er voor gezorgd worden dat er een noodplan klaar ligt voor energie, transport en medicijnen; d) de constatering dat de rentevoeten de neiging zullen hebben te stijgen, met gevolgen voor de verdeling van het nationaal inkomen ten nadele van mensen met schulden en dat ook de inflatie toe zal nemen, wat ook effecten zal hebben voor een herverdeling ten nadele van de loontrekkenden en de gepensioneerden. Er moeten dus fiscale maatregelen genomen worden om die sectoren van de bevolking te compenseren; e) de wettelijke herdefiniëring van de waarde van de binnenlandse schuld ter verdediging van de mensen met schulden en de gevolgen van deze herdefiniëring op de balans van de banken maken een systematische oplossing noodzakelijk (dat is al onvermijdelijk geworden bij de herstructurering van de openbare schuld); f) een onderzoek is nodig naar de middelen om de voordelen die de devaluatie aan de exportsector zal geven over de gehele maatschappij te herverdelen; g) een institutionele herziening, wat inhoudt een nieuwe definitie van het wettelijk functioneren van de Bank van Portugal en de publieke banken, zoals de Algemene Depositobank, evenals het beheer van het financiële systeem. Dat betekent dat er zo snel mogelijk een nieuwe wet moet komen voor de omzetting van de nationale bank en voor de noodzakelijke interventies.
33. Een dergelijk onderzoek moet ook een analyse maken van de politieke omstandigheden en de Europese gevolgen van de besluiten van een linkse regering: a) het waarmaken en controleren van noodzakelijke meerderheden die besluiten kunnen nemen over een eventueel vertrek uit de euro. Daarbij moet rekening gehouden worden met de macht van de president en met de noodzaak van een parlementaire meerderheid met een vetorecht; b) de definitie van een nieuw verandermodel in het kader van een conflict met de Europese autoriteiten en hun eventuele vijandigheid ten opzichte van de aansluiting van Portugal bij het Europese systeem van landen buiten de euro; c) we moeten er rekening mee houden dat de staat zich wel wettelijk op haar soevereine macht kan beroepen om haar schuld om te zetten naar de locale munt, maar dat is niet het geval bij bedrijven die een schuld in het buitenland hebben. Die hebben niet een dergelijke juridische macht en die hebben dus te maken met een nadelig effect op hun balans; d) de herdefiniëring van de relaties met de Europese Unie, vooral wat betreft het kunnen doorvoeren van beschermende maatregelen voor de industrialisatie, het scheppen van werkgelegenheid en de renationalisatie van strategische gemeenschapsgoederen of van die welke essentieel zijn voor het beheer van de begroting.
34. Hoe moeilijk dan ook, er bestaan antwoorden op al deze bedreigingen en deze problemen. Geen van deze antwoorden is een slogan. Slogans kunnen geen vervanging zijn voor de gedetailleerde voorbereiding op economische en sociale problemen. Een slogan is een vlag. Het is legitiem om politiek te bedrijven met een vlag. Maar een vaandel is geen vorm van macht. We kunnen niet afzien van de vorming van een linkse regering als we een antwoord willen hebben op het democratische probleem van Portugal, en dat is de schuld. Een overwinningsstrategie hangt dus af van een diepgaande arbeid om antwoorden voor te bereiden die rekening houden met de moeilijkheden die het hoofd geboden moeten worden.
35. Realisme is een voorwaarde van intelligentie. Alle realistische antwoorden vereisen een economische politiek die Portugal nog nooit gekend heeft, maar die het nodig heeft: de controle over het krediet, een publiek ingrijpen in de financiële sector, een belastingsysteem dat hulpbronnen mobiliseert, een strategie om werk te scheppen. Het is niet realistisch om de chantage van de schuld te accepteren, zoals het ook niet realistisch is om daar tegenin te gaan met oplossingen die niet werken.
36. Mijn conclusie is de volgende: de agenda die het mogelijk zal maken om een linkse meerderheid in het leven te roepen is de strijd tegen de schuld. Een linkse regering zal die strijd niet kunnen voeren zonder een bondgenootschap te smeden en een dergelijk bondgenootschap vereist duidelijkheid over het kwijtschelden van de schuld. Een dergelijke regering moet bereid zijn om iedere druk van het financierkapitaal te weerstaan en om alle maatregelen te nemen die daarvoor nodig zullen zijn, met inbegrip van het uit de euro stappen als dat de enige oplossing is die overblijft. De voorbereiding daarvoor vereist een gedetailleerde en zorgvuldige arbeid, die steun zoekt bij de beste linkse economen. Het verdient aanbeveling om daar nu al mee te beginnen.
37. De huidige regering van Portugal, die het gevolg is van een verkiezingsnederlaag van rechts, is geen linkse regering die zich inzet voor een herstructurering van de schuld. Het is de regering van een centrumpartij, de Socialistische Partij, met voorwaardelijke steun van links in het kader van een compromis voor een verhoging van de lonen en de pensioenen, voor het stopzetten van het proces van privatiseringen en voor een weigering van belastingverhogingen op arbeid, direct en indirect. Die inzet heeft het mogelijk gemaakt om sociale verlichting te bieden en de vraag te vergroten, dus een verbetering van de leefomstandigheden van de meerderheid van de bevolking en die maatregelen zijn ondersteund door brede sectoren van de bevolking. In een geval – het besluit om drie miljard euro te pompen in het overeind houden van een kleine bank die verkocht zou moeten worden voor 150 miljoen aan de bank Santander – hebben de linkse partijen zich gekeerd tegen het besluit van deze regering en ze hebben tegen de wet gestemd die een aanpassing van de begroting over 2015 was. De verhouding tussen de verschillende partijen is dus altijd afhankelijk van concrete beslissingen. En we moeten nog zien of deze beslissingen niet in conflict komen met de opstelling van de Europese Commissie of met het belangrijke vaststellen van de staatsbegroting voor 2016 en latere jaren.

Lissabon, 15 januari 2016