22 mei 2025

Verschenen onder de titel ‘Military Republic of Germany’
op 19 mei 2025  bij  German Foreign Policy (*)

Nederlandse vertaling door Ander Europa
Met dank voor de toelating tot publicatie

Duitsland staat voor een massale herstructurering van zijn economie en samenleving, luidens de laatste aankondigingen van de nieuwe Duitse regering over de geplande opwaardering van de Bundeswehr en de strijd om het militaire leiderschap in Europa. Vorige week verklaarde kanselier Friedrich Merz dat de Bundeswehr “het sterkste conventionele leger in Europa” moet worden. Minister van Buitenlandse Zaken Johann Wadephul sprak zijn uitdrukkelijke steun uit voor de nieuwe NAVO-doelstelling om vijf in plaats van twee procent van het Duitse bruto binnenlands product (BBP) te besteden aan militaire maatregelen. Berlijn is “klaar om een leidende rol in Europa op zich te nemen” en “anderen op te roepen ons te volgen,” verklaarde Wadephul. Met een enorme, met schulden gefinancierde wapenopbouw zou de Bundeswehr wel eens de Franse strijdkrachten kunnen overtreffen, die zich door hun toch al hoge schulden geen buitensporige wapenleningen kunnen veroorloven zonder een drastische financiële crisis te vrezen. Deze ontwikkeling gaat gepaard met een aanzienlijke toename van de macht van de wapenindustrie ten koste van de civiele sectoren, en een dramatische militarisering van de samenleving. De meest ingrijpende maatschappelijke verandering sinds 1990 ligt op de loer.

“Het machtigste leger van Europa”

De “versterking van de Bundeswehr” heeft absolute prioriteit in alle activiteiten van de Duitse regering. Het is “nummer één op onze agenda”, bevestigde kanselier Friedrich Merz op 15 mei in zijn verklaring over het regeringsbeleid. De Duitse regering is van plan om “alle financiële middelen te verschaffen” die de strijdkrachten nodig hebben om “het sterkste conventionele leger in Europa te worden.”[1] “Onze vrienden en partners eisen dit bijna”, beweerde Merz. Daarnaast wil de regering Duitsland omvormen tot “een groeikrachtcentrale waar de wereld met bewondering naar zal kijken.” Dit is ook nodig in termen van buitenlands beleid, legde Merz uit: “De vormende kracht van Duitsland in de wereld staat en valt met onze economische kracht.” Berlijn is ook van plan om “initiatieven te nemen” om ervoor te zorgen dat “Europa zijn aanspraak en belang in de wereld waarmaakt.” “Vandaag kijkt Europa naar ons, naar Duitsland,” vervolgde Merz: “Europa heeft verwachtingen van ons.” De kanselier gaf toe dat “de beslissingen van de regering” – zoals de duidelijke prioritering van het leger – “het leven van onze kinderen en kleinkinderen zullen bepalen”. Het ziet er inderdaad naar uit dat ze waarschijnlijk een grote invloed zullen hebben op de Bondsrepubliek Duitsland.

Duitsland in de “leidende rol

Minister van Buitenlandse Zaken Johann Wadephul definieerde de omvang en het doel van de wapenopbouw in de coulissen van een bijeenkomst met zijn NAVO-collega’s in Antalya op 16 mei. Verwijzend naar de doelstelling van NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte om lidstaten te verplichten hun militaire uitgaven vast te stellen op vijf procent van hun BBP legde Wadephul uit: “Dit heeft de volledige steun van de Duitse regering.” Duitsland is “bereid en in staat” om de militaire uitgaven te verhogen tot ongeveer twee en een half keer de huidige uitgaven aan de strijdkrachten.[2] De fondsen moeten worden verdeeld, waarbij 3,5 procent direct wordt toegewezen aan de Bundeswehr en 1,5 procent aan militaire infrastructuur. Met een aandeel van vijf procent in het BBP degradeert de militarisering de voorheen grootste begrotingspost voor arbeid en sociale zaken, waaruit met name pensioenen en sociale uitkeringen worden betaald, naar de tweede plaats. Bij het huidige BBP-niveau zou €150 miljard (in plaats van de huidige €52 miljard) worden toegewezen aan het militaire budget en nog eens €65 miljard aan militaire infrastructuur.[3] Berlijn is “klaar om een leiderschapsrol op zich te nemen in Europa, om een rolmodel te zijn en anderen op te roepen ons te volgen”, verklaarde Wadephul in Antalya.[4]

De weg is duidelijk

Het door Merz en Wadephul bevestigde plan om de Bundeswehr op te waarderen tot de sterkste conventionele strijdkrachten in Europa en de leidersrol op zich te nemen onder de Europese NAVO-landen, zou financieel gezien een succes kunnen worden. Tot nu toe werden de legers van Frankrijk en – buiten de EU – Groot-Brittannië als machtiger beschouwd dan de Bundeswehr. Het is echter zeer twijfelachtig of deze twee landen in staat zullen zijn om hun militaire budgetten vergelijkbaar met die van Duitsland te verhogen. Berlijn kan nu elk bedrag aan schulden aangaan om zijn wapenopbouw te dekken, dankzij een resolutie van die strekking die door de Bondsdag is aangenomen, terwijl dit vooral voor Frankrijk nauwelijks mogelijk lijkt. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) schat dat de Franse schulden in 2025 116,3 procent van het BBP zullen bedragen – een bedrag dat, als het buitensporig wordt verhoogd, het land in een nieuwe schuldencrisis dreigt te storten, vergelijkbaar met de eurocrisis een vijftiental jaar geleden. Parijs kan daarom geen met schulden gefinancierde wapenopbouw op zijn Duits doen en zal waarschijnlijk achterlopen op Berlijn wat betreft de toekomstige aankoop van oorlogsmateriaal.[5] Het Verenigd Koninkrijk zit in een vergelijkbare situatie met schulden die worden geschat op 103,9 procent (IMF) van het BBP. Dit zou de weg vrijmaken voor Duitsland om de sterkste militaire macht in Europa te worden.

Het militair-industrieel complex

De ongekende wapenopbouw die de Duitse regering vorige week aankondigde, zou van Duitsland niet alleen de sterkste conventionele militaire macht in Europa kunnen maken. Er dreigt ook een aanzienlijke verschuiving in het interne machtsevenwicht van de Duitse economie. Tot nu toe was de auto-industrie verreweg de grootste en machtigste sector in de Bondsrepubliek Duitsland, gevolgd door machinebouw en chemie. Volgens een recente analyse van Deutsche Bank Research is de auto-industrie goed voor 5% van het BBP, terwijl de wapenindustrie slechts goed is voor 0,2% . [6] De auto-industrie krimpt echter. Deutsche Bank Research berekent de productiedaling op 31 procent van 2011 tot 2024, waarbij de capaciteitsbenutting van grote Volkswagenfabrieken op slechts 25 procent (Osnabrück) of 35 procent (Dresden) wordt geschat, en die van Ford op 30 procent (Saarbrücken). Er wordt voorgesteld om het proces van overname van autofabrieken door defensiebedrijven – een proces dat al lang aan de gang is – te versnellen. Dit zou de aankoop van nieuwe capaciteiten en de omschakeling naar assemblagelijnproductie van oorlogsmateriaal versnellen. Het gewicht en de politieke invloed van de wapenindustrie zou toenemen naarmate het gewicht van de auto-industrie afneemt.

“Collectief martelaarschap”

Bovendien staat Duitsland voor een massale militarisering van de samenleving. Aan de ene kant betekent dit dat sociale sectoren die nu nog voornamelijk civiel zijn, worden ingezet voor toekomstige oorlogstaken. De druk op ziekenhuizen neemt bijvoorbeeld toe, niet om de ontoereikende zorg voor de bevolking te verbeteren, maar eerder om zich voor te bereiden op mogelijke oorlogsvoering, met naar verwachting ongeveer 1000 gewonde soldaten per dag – volgens onofficiële schattingen. [7]) Aan de andere kant neemt ook de druk op de burgerbevolking toe om individueel veiligheidsmaatregelen te nemen om zichzelf te beschermen in het geval van een gewapend conflict. De bevolking moet zo snel mogelijk “weerbaarder worden”, wordt regelmatig gemaand, bijvoorbeeld door noodvoorraden in te slaan.[8] Er wordt ook steeds meer opgeroepen tot bereidheid om het eigen leven op te offeren. “Alle uitstekende culturele prestaties” zijn afhankelijk van de “bereidheid van individuen en groepen om offers te brengen”, aldus de invloedrijke Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) onlangs. De “geest van collectief martelaarschap” is “de kardinale bron van elke militaire verdediging” en moet daarom worden bevorderd.[9] Volgens een recente opiniepeiling is ondertussen 50 procent van de bevolking er voorstander van om Duitsland “gevechtsklaar” te maken, terwijl slechts 31 procent ertegen is. Op dit moment is echter slechts 29% bereid om “de wapens op te nemen om Duitsland te verdedigen,” tegenover 54% die tegen is.[10]

Voor meer informatie: NATO’s Five-Percent Target.

(*)  German-Foreign-Policy.com is het werk van een team onafhankelijke journalisten en sociale wetenschappers die “permanent de hernieuwde pogingen van Duitsland opvolgen om terug een hoge machtsstatus te verwerven op economisch, militair en politiek vlak.” De meeste artikels zijn zowel in het Duits als het Engels beschikbaar.

[1] Regierungserklärung von Bundeskanzler Friedrich Merz zur neuen Bundesregierung vor dem Deutschen Bundestag, 14.mei 2025, Berlijn.

[2] Thomas Gutschker: Deutschland will die NATO anführen. Frankfurter Allgemeine Zeitung 16.05.2025.

[3] Zie  NATO’s Five-Percent Target

[4] Thomas Gutschker: Deutschland will die NATO anführen. Frankfurter Allgemeine Zeitung 16.05.2025.

[5] Zie  Verbündete Rivalen.

[6] Germany’s shrinking auto industry may be key to defence ramp up. dbresearch.com 31.03.2025. Zie ook  Konversion rückwärts.

[7] Zie Zivilisten im Krieg (I).

[8] Zie  Zivilisten im Krieg (II) en „Krieg geht alle an“.

[9] Hauke Friederichs: „Die Bevölkerung in Deutschland muss resilienter werden“. zeit.de 12.05.2025.

[10] Hermann Binkert: Wie die Deutschen ticken: Ja zur Kriegstauglichkeit, nein zum Kämpfen. theeuropean.de 18.05.2025.