door Frank Slegers
3 september 2018

In maart 2019, dus binnen een goed half jaar, is het zo ver: dan verlaat het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie. Het ritme van de onderhandelingen wordt opgevoerd. Er zijn nu in diverse formaten al Europese Toppen gepland in september, oktober, november en december, dus elke maand eentje!

De onderhandelingen

Zowel de Britse regering als de Europese Unie willen een onderhandeld akkoord over de scheiding. Een no deal Brexit is geen optie. Dat dreigt immers tot chaos te leiden, en tot langdurige bittere verhoudingen. De Britten zijn te belangrijk om dergelijk risico te nemen. Het theater rond het risico van een no deal is niet meer dan een tactisch spel om de tegenpartij onder druk te zetten. Ongelukken zijn natuurlijk nooit uitgesloten. Ook leidende elites kunnen zichzelf in de voet schieten, zoals de Brexit zelf genoegzaam heeft aangetoond.

Wat werkelijk in de pijplijn zit is een formele scheiding tegen maart 2019, waarbij alles voorlopig bij het oude blijft. Na de formele scheiding is er dan nog enkele jaren tijd om verder te onderhandelen over de toekomstige relaties.

Ierland

De enige potentiële struikelsteen voor dit scenario is de grens tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek. De Europese Unie wil dat er daar in geen geval weer een echte grens komt met grenscontroles. Zo niet stuit elk akkoord binnen de EU op een Iers veto. Noord-Ierland moet de facto deel blijven uitmaken van de Europese douane-unie. Maar dan komt de douanegrens te liggen in het Verenigd Koninkrijk zelf, ergens in de zee tussen Noord-Ierland en de rest? Daar willen de Britten dan weer niet van horen. Dan maar gans het Verenigd Koninkrijk in de douane-unie houden? Voor de echte Brexiteers is dit vloeken in de kerk.

Niet getreurd, de Europese onderhandelaar Michel Barnier heeft al een konijn uit zijn hoge hoed getoverd: Noord-Ierland blijft voorlopig in de douane-unie, voor de rest van het Verenigd Koninkrijk verandert in de overgangsperiode na de formele afscheiding ook niets, dus laten we die douanegrens tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk dedramatiseren. Na maart 2019 wordt verder onderhandeld over een breed en diepgaand handelsverdrag, dat de Ierse kwestie binnen enkele jaren vanzelf oplost. Aldus Michel Barnier. De vraag is of de Brexiteers in de Conservatieve Partij zich door de mooie ogen van dit konijn laten verleiden.

Reiken Europese regeringsleiders Theresa May helpende hand?

Michel Barnier die namens de Europese Unie onderhandelt met de Britten heeft steeds strak vastgehouden aan de ondeelbaarheid van de Gemeenschappelijke Markt en zijn vier fundamentele vrijheden. Je kan niet afstappen van het vrij verkeer van arbeid, en hopen dat je wel kan genieten van het vrij verkeer van goederen, diensten of kapitaal. Dat is nu eenmaal Europees evangelie.

Even hoopten de Britten dat de EU zich soepeler zou opstellen eenmaal de regeringsleiders in de slotfase, vanaf september, zelf het heft van de onderhandelingen in handen nemen. Barnier moet zich houden aan de Europese regels, maar de regeringsleiders zouden zich een meer ‘politieke’ opstelling kunnen veroorloven, en echt gaan dealen. Zo was er even sprake van het Jerseymodel: vrij verkeer van fysieke goederen, zodat douanecontroles niet in de weg staan van grensoverschrijdende just-in-timeproductie.

Die hoop bleek echter al snel ijdel: de Europese Unie kan het zich eenvoudigweg niet veroorloven te tornen aan de samenhang van haar eigen regels: het neoliberaal despotisme van de boven de politieke democratie verheven regels van de vrije markt, wat de grondslag zelf vormt van de Europese Unie, staat of valt er mee. Dat betekent dat de Britse premier Theresa May haar plannen nog zal moeten bijsturen. Maar men gaat ervan uit dat tegen maart 2019 zoveel mist gespoten zal zijn dat niemand meer weet wat nu eigenlijk overeengekomen is, onder het motto dat de echte beslissingen sowieso zullen vallen in de onderhandelingen achteraf.

Europese linkerzijde geeft niet thuis 

Voor linkse partijen op het continent lijkt de Brexit niet echt een thema. Waarom eigenlijk niet?

EU-gezinde linkse partijen hopen allicht op een mislukking van de Brexit. Ze verkneukelen zich heimelijk of openlijk in het weinig verheffende spektakel dat de Britse politiek momenteel biedt. Voor hen gaat de stabiliteit van de EU voor op al de rest: daarom steunen zij stilzwijgend de aanpak van Michel Barnier.

‘Nationalisten’ op links anderzijds, zoals de Nederlandse SP, Wagenknecht in Duitsland of Mélenchon in Frankrijk, kijken misschien niet verder dan hun neus lang is.

Het treurige resultaat is in elk geval dat links volledig afwezig is in een van de belangrijkste crises die de Europese Unie gekend heeft. Er wordt zo goed als geen poging gedaan om een gemeenschappelijk Europees perspectief te openen samen met de Britse linkerzijde. Dat is jammer.

Terugdraaien Brexit onwaarschijnlijk

Het is immers weinig waarschijnlijk dat de Brexit wordt teruggedraaid. Dergelijk terugdraaien zou door grote delen van de Britse bevolking als een regelrecht verraad worden ervaren, wat dan weer koren op de molen zou zijn van Brits nationalistisch rechts. Kan je je voorstellen dat de Britten met gebogen hoofd terugkeren in de Europese schappsstal, en gedwee zich weer schikken naar de neoliberale orakels in Brussel? Ook een tweede referendum lost dit niet op: waarover gaan de kiezers stemmen? Over het resultaat van de onderhandelingen? En als ze dat verwerpen, wat is het alternatief? Terug in de EU? Of een no deal Brexit? Nieuwe onderhandelingen, met welk mandaat?

Gekker moet het niet worden. Daarom lijkt de Brexit onomkeerbaar, ook al gaat het in tegen de wensen van de overgrote meerderheid van het Britse kapitaal en het Britse regime.

Ook de Europese Unie lijkt er zich bij te hebben neergelegd. In die zin moet het voorstel begrepen worden van de Franse president Emmanuel Macron: een Europese kern met daarrond een tweede cirkel, waartoe het Verenigd Koninkrijk zou behoren: een nieuw evenwicht, een constructie met de nodige soepelheid waarin iedereen zich kan vinden. Daarover wordt na maart 2019 onderhandeld.

Met andere woorden: ook na de Brexit blijven de Britten niet alleen in Europa, maar ook binnen de invloedssfeer van de Europese Unie. Daarom is het bizar dat de Europese linkerzijde volledig afwezig is in het debat over hoe deze nieuwe verhouding, en dus de Europese Unie, er moet uitzien.