door Herman Michiel
26 mei 2025

Europol, het EU-agentschap gevestigd in Den Haag dat de politiediensten van de lidstaten coördineert, is in alle stilte bezig aan de uitbouw van een surveillance-apparaat aan de marges van de wettelijkheid, en soms ook erover. Een van haar bezigheden is de aanleg van een gigantische databank met gegevens over personen. ‘Gigantisch’ is zelfs niet het juiste woord, een artikel in The Guardian van 2022 had het toen over het equivalent van minstens 3 miljoen CD-ROMs… Omdat Europol in regelrechte overtreding was met de Europese privacy-wetgeving werd de organisatie door de Europese Toezichthouder voor gegevensbescherming (EDPS) verplicht om alle illegaal bijgehouden informatie te vernietigen. Dit is niet gebeurd. In plaats van ze te vernietigen behoudt Europol zich het recht voor ze te ‘beperken’, onder vage voorwaarden zoals de openbare veiligheid van de lidstaten. Ook het zogenaamde recht om informatie uzelf aangaande op te vragen bij Europol blijkt een lege doos te zijn, want niet de data zelf kan men opvragen maar de ‘categorie’ van informatie, de ‘categorie’ van instanties aan wie de informatie werd doorgegeven, ‘indien mogelijk’ de tijdspanne dat de gegevens zullen bijgehouden worden etc.

De armslag van Europol is nog vergroot sinds ook de zgn. “strijd tegen de illegale migratie” aan haar opdrachten werd toegevoegd. De daarbij gebruikte technieken zoals gezichtsherkenning, biometrische identificatie, videosurveillance of databeheer (waarbij steeds meer artificiële intelligentie aangewend wordt) worden niet toevallig ook gebruikt bij het bewaken van de ‘binnenlandse veiligheid’. Europol voert momenteel ook campagne om volledig komaf te maken met de versleuteling van privé-communicatie. Dat dit niet alleen gebruikt wordt in de strijd tegen de georganiseerde misdaad bleek eerder al bij de arrestatie van Franse klimaatactivisten van wie versleutelde berichten onder politiedruk werden prijsgegeven.

Het allerminste dat men vanuit democratisch oogpunt mag verwachten opdat een organisatie als Europol geen eigen leven gaat leiden is transparantie, in de zin van het ter beschikking stellen van de nodige informatie aan wie daarom vraagt. Maar Europol blijkt een steeds grotere afkeer te hebben van transparantie, aldus de bevinding van een team onderzoeksjournalisten die sinds verschillende jaren het doen en laten van Europol opvolgen. Te lang wachten op respons, fel gecensureerde documentatie, of botte weigering om op de vraag in te gaan op basis van de ‘openbare veiligheid’. Men zou denken dat het misschien normaal is dat niet alles openbaar kan gemaakt worden wat gebeurt in de misdaadbestrijding. Maar daar gaat het niet om. Europol is bijvoorbeeld ook belast met het bestrijden van het kinderpornocircuit. Terwijl burgerinitiatieven met een jarenlange ervaring in de bestrijding van kinderporno zich beklagen dat de Commissie  hen nooit raadpleegde (terwijl ze de aanpak van de Commissie en Europol afwijzen), blijkt Europol wel contacten te hebben onderhouden met een Amerikaans bedrijf dat software ontwikkelt en commercialiseert voor de beelddetectie op het internet. Net dit soort documentatie werd door Europol gecensureerd omwille van ‘redenen van openbare veiligheid’, een incident dat ook door de Europese ombudsman ontoelaatbaar werd bevonden.

De onderzoeksjournalisten stellen nu vast dat Europol probeert de verplichting tot transparantie van zich af te schudden door de bewering dat het een te grote werkdruk met zich meebrengt, die haar afhoudt van haar eigenlijke taken. Het is vergelijkbaar met de klacht uit de bedrijfswereld dat het opstellen van rapporten over hun respectering van mensenrechten een grote hypotheek legt op de competitiviteit van Europese bedrijven (!). Het werkprogramma 2025-2027 van Europol beklaagt zich over de ‘complexiteit van de Europese en nationale regelgeving’, de ‘strak gereguleerde omgeving om innovatieve ICT-oplossingen gebaseerd op Artificiële Intelligentie’ aan te pakken en “toenemend aantal openbare en persoonlijke toegangsverzoeken die aanzienlijke middelen opeisen”.

In de huidige context waar de Europese Commissie de regelgeving systematisch aan het afbouwen is, zogezegd om de competitiviteit van de Europese bedrijven te verbeteren, is het eerder waarschijnlijk dat ook de politieorganisatie Europol bij de Commissie een luisterend oor zal vinden. Bovendien is Commissievoorzitter von der Leyen zelf allesbehalve transparant wat haar eigen doen en laten betreft, zoals Pfizergate nogmaals heeft aangetoond.