door Frank Slegers
27 september 2018

Het congres van het Britse Labour afgelopen weekend kende vele debatten. In deze bijdrage concentreren we ons toch weer op de Brexit. Dat gaat ons immers rechtstreeks aan: het gaat oók over onze relatie met de mensen aan de andere kant van het Kanaal.

Andere debatten

De andere debatten op het congres gingen onder meer over het beleid van een toekomstige Labourregering: daarover bestond grote eensgezindheid, al liet allicht niet iedereen het achterste van zijn tong zien.

Meer debat was er over de versterking van de interne democratie in Labour. In Labour spelen drie groepen een rol: de individuele leden, de vakbonden, en de parlementsleden. De individuele leden, belichaamd door Momentum, wilden een grotere rol spelen in de verkiezing van de partijleider, het aanduiden van kandidaat-parlementsleden, en dergelijke.
De parlementsleden zeggen echter dat zij hun legitimiteit niet enkel putten uit Labour, maar ook uit de kiezers die hen verkozen hebben. Zo verdedigen zij hun groot gewicht, ook in het inwendig partijleven. Hun argument snijdt ergens wel hout, maar de vraag is dan wie deze electorale legitimiteit uiteindelijk beheert: het individuele parlementslid, of de partij? En dan zijn we weer bij af…

Veel linkse leden willen afrekenen met parlementsleden die hun macht misbruiken tegen Corbyn. Maar electorale populariteit kan je niet zomaar overhevelen van de ene kandidaat naar de andere, en bovendien dreigt al een tijdje een afsplitsing van de meest rechtse parlementsleden.
Dus werd een compromis bereikt, dat weliswaar een democratische verbetering is van een aantal regels, maar toch ver achterblijft bij de doelen die een groep als Momentum zich had gesteld. Zij vonden de vakbonden op hun weg die geen scheuringen willen nu regeringsmacht binnen handbereik lijkt.

De Brexit

De Brexit dan. Gedurende het congres was er veel aandacht voor de vraag of Labour desgevallend een nieuw referendum steunt. In de aanloop naar het congres was dat wat betreft Jeremy Corbyn zeker niet het geval.

Het referendum werd onder meer gepromoot door de Peoples’ Vote campagne. Hierover kunnen we kort zijn: het is de vleugel van Labour die het referendum over de Brexit zonder meer wil terugdraaien om terug te keren in de moederschoot van de EU, en om als vanouds mee te werken aan dit neoliberaal project. Ze verschillen in niets van de sociaaldemocraten in onze contreien. Veel andere voorstanders van een nieuw referendum hadden echter andere motieven : vrees dat de Brexit wordt ingevuld door de Conservatieven of dat de Brexit in de kaart speelt van nationalisme en xenofobie, of geloof dat de strijd voor een ander Europa beter gevoerd kan worden in de EU dan via een Verenigd Koninkrijk dat zijn eigen koers vaart.

Jeremy Corbyn en de zijnen verklaarden zich geen voorstanders van een nieuw referendum. Ook hier spelen vele argumenten. Er is het democratisch argument: je kan referenda niet herhalen tot de mensen stemmen zoals jij het wil (binnen de EU zoals geweten een kwalijke gewoonte). Er is het electoraal argument: veel kiezers van Labour hebben leave gestemd, en zouden  zich verraden voelen als hun partij deze stem de rug toe keert. En er is het strategisch argument: Labour ruikt zijn kans om van de Brexit gebruik te maken om een krachtdadig links regeringsbeleid door te drukken. Daarom verkiest de leiding van Labour verkiezingen boven een nieuw referendum.

Het valt op dat veel voorstanders van een nieuw referendum ervan uitgaan dat de meerderheid ditmaal remain zal stemmen. Maar is dat wel zo? Uit alle peilingen blijkt dat de kiezers niet van mening zijn veranderd. Zullen de kiezers die de vorige keer thuis bleven dan dit keer de doorslag geven? Dat valt af te wachten. De vorige keer voerden alle grote partijen, het bedrijfsleven, enz., campagne tegen de Brexit. Dat zou deze keer iets anders liggen…

Nieuwe verkiezingen daarentegen bieden wel degelijk een unieke kans voor Labour. Het gevolg van de Brexit en de chaotische aanpak ervan is dat alles open lijkt te liggen: een breed gedeeld gevoel in Groot-Brittannië is dat het nu of nooit is om een nieuw begin te maken. Daar speelt Labour op in, niet alleen met haar vernieuwend programma en voorstellen, maar ook met de taal en beelden die het stuurt naar de bevolking. Gemakkelijk zal het natuurlijk niet zijn, want het vertrekpunt is een economie die draait op lage lonen en de City…

Uiteindelijk beslsite het congres de optie van een nieuw referendum niet uit te sluiten mits nieuwe verkiezingen niet afgedwongen kunnen worden. Er was ook nog wat discussie over de inhoud van een dergelijk referendum: moet remain een optie zijn, of wordt er enkel gestemd over een akkoord met de EU? Als er ooit een nieuw referendum komt wordt de vraag bepaald door het parlement, waar de Conservatieven vooralsnog de meerderheid vormen…

En nu?

Tot nader order blijft het initiatief in handen van de Europese leiders aan de ene kant, en Theresa May aan de andere kant.

De eerste vraag is of het uiterlijk in november tot een akkoord komt. Het standpunt van de EU-leiders (de vier vrijheden van de Gemeenschappelijke Markt zijn ondeelbaar) en dat van Theresa May (het zogenaamde Chequers-plan, dat enkel het Britse goederenverkeer binnen de Gemeenschappelijke Markt wil houden) zijn onverzoenbaar. Maar het was al duidelijk dat deze knoop pas zal 0ntward worden ná de formele scheiding in maart 2019. Het volstaat dus een voldoende wazig akkoord af te sluiten op de Europese Top in november, met een schijn van oplossing voor de Ierse kwestie. Omdat echt niemand gebaat is bij een scheiding zonder akkoord, wat tot een langdurige kortsluiting zou kunnen leiden, blijft het dus goed mogelijk dat in november een of andere vorm van formeel akkoord wordt ondertekend over de scheiding in maart 2019.

Vervolgens moet dit akkoord worden goedgekeurd in het Britse parlement. Het is niet duidelijk hoe May, die regeert met een overschot van 19 zetels, de Noordierse unionisten van de DUP inbegrepen, aan een meerderheid kan komen. De Britse conservatieven zijn tot op het bot verdeeld. Samengevat komt het hier op neer: hoe gemakkelijker toegang je wil tot de Europese markt, hoe meer je gebonden wordt aan Europese regels. Voor de harde Brexiteers gaat Chequers al te ver, omdat de productie van goederen in het Verenigd Koninkrijk onderworpen blijft aan Europese regels, en er weinig ruimte zou zijn voor het vrij afsluiten van handelsverdragen met de rest van de wereld. Zij stellen een handelsakkoord met de EU voor zoals het akkoord dat de EU sloot met Canada. Maar dat vindt de andere Conservatieve vleugel dan weer te weinig, omdat het de kwestie van de grens tussen Ierland en Noord-Ierland onoplosbaar maakt, en geen waarborgen biedt voor een vlotte integratie van het Brits productieapparaat in Europa. Rekenkundig lijkt het voor May dus niet mogelijk een meerderheid te halen: ze kan niet beide vleugels tevreden stellen. Toch is het niet uitgesloten: als het akkoord met de EU vaag genoeg is, en door te dreigen met een val van de regering en nieuwe verkiezingen, en/of een no deal Brexit, valt het niet uit te sluiten dat de overlevingskunstenaar May ook deze horde haalt. Het congres van de Conservatieven komend weekend zal ons vast veel leren.

Jeremy Corbyn heeft al aangekondigd dat Labour mits een aantal voorwaarden vervuld zijn in het parlement voor een akkoord tussen May en de EU zal stemmen. Allicht is deze verklaring niet meer dan een manoeuver, om zichzelf op te werpen als iemand die een positieve uitweg uit de Brexit zoekt. Je kan er gif op nemen dat May het niet overleeft als zij een akkoord door het Parlement krijgt dank zij de steun van Labour, tegen een deel van haar eigen partij in. Opvallend in de verklaring van Corbyn was wel dat hij eist dat een akkoord deelname aan de Europese douane-unie inhoudt, maar de Gemeenschappelijke Markt niet vermeldt. Betekent dit dat hij overtuigd blijft dat een Peoples’ Brexit niet mogelijk is als je je onderwerpt aan de Gemeenschappelijke Markt? Met een douane-unie zou het probleem van de Ierse grens gedeeltelijk opgelost zijn, maar ook niet helemaal, want vrij verkeer van goederen vereist meer dan enkel het afschaffen van douane-tarieven. Je hebt ook allerlei regels op het vlak van gezondheid, veiligheid,… Maar dat valt op te lossen. En als oppositieleider kan je je een zekere flou artistique veroorloven.

De komende dagen zullen ons leren of Labour inderdaad een kans krijgt als regering de Brexit in te vullen for the many, not the few. Er resten dus nog enkele weken voor alle krachten op het continent die ijveren voor een ander Europa na te denken hoe zij een Peoples’ Brexit kunnen inzetten om dit ander Europa dichterbij te brengen.