door Herman Michiel
13 juni 2025

Niemand is nog echt verbaasd dat vanwege sociaaldemocratische partijen er nauwelijks verzet is tegen de militariseringsrage die de EU overspoelt. In verschillende gevallen zijn ze zelfs voortrekkers van sterke verhogingen van de militaire budgetten, zoals Labour in Groot-Brittannië of de SPD in Duitsland. Het was onder kanselier Scholz (SPD) dat een extra shot van 100 miljard euro voor defensie doorgedrukt werd, en de SPD trad toe tot een coalitie onder CDU-kanselier Merz  met nog meer bewapeningsuitgaven op het programma. De sociaaldemocratische minister van defensie Pistorius mocht in de nieuwe coalitie zijn functie behouden, wat erop wijst dat Merz vol vertrouwen is in de eensgezindheid onder de partners over bewapening.

De verschijning van een vredesmanifest vanuit de linkerzijde van de SPD komt dan ook aan als een steen in de kikkerpoel, niet in het minst omdat onder de initiatiefnemers en eerste ondertekenaars enkele vooraanstaande partijleden voorkomen. Zo is er de gewezen fractievoorzitter in de Bundestag Mützenich, de gewezen partijvoorzitter Walter-Borjans, een tiental leden of ex-leden van de Bundestag (Duits parlement), een reeks gewezen deelstaatsministers en deelstaatssecretarissen; daarnaast ook hoge ambtenaren, professoren, leden van de linkse drukkingsgroep binnen de SPD (Demokratische Linke 21), vakbondsverantwoordelijken en gewone leden, alles samen een 150-tal namen. Officieel gaat het initiatief uit van de SPD-Friedenskreise (‘vredeskringen’), die regelmatig overleggen over de vredespolitiek van de SPD.

Vrede en veiligheid zijn ver te zoeken in Europa, stelt het Manifest. “Integendeel: in Duitsland en in de meeste Europese landen hebben krachten de overhand gekregen die de toekomst vooral zoeken in een militaire confrontatiestrategie en honderden miljarden euro’s aan bewapening.” Zeker, de Bundeswehr (Duits leger) moet in staat zijn het land te verdedigen, en de Europese veiligheidspolitiek moet versterkt worden. “Maar deze defensiecapaciteit moet echter deel uitmaken van een strategie van de-escalatie en geleidelijke opbouw van vertrouwen, niet in een nieuwe wapenwedloop. In feite zijn de Europese lidstaten van de NAVO alleen al, zelfs zonder de Amerikaanse strijdkrachten, in conventionele militaire termen duidelijk superieur aan Rusland. Militaire alarmerende retoriek en enorme herbewapeningsprogramma’s creëren niet méér veiligheid voor Duitsland en Europa, maar leiden eerder tot destabilisering en een versterking van de wederzijdse dreigingsperceptie tussen de NAVO en Rusland.”

Het Manifest somt een aantal concrete stappen op voor een toekomstige vredes- en veiligheidspolitiek:

• Zo vlug mogelijk het doden in Oekraïne beëindigen door diplomatieke initiatieven van alle EU-lidstaten;
• de Europese defensiepolitiek: losmaken van de VS; deze defensiepolitiek kan niet berusten op een wapenwedloop;
• de vraag om 3.5 of 5% van het BBP te besteden aan defensie is ongegrond. “In plaats van steeds meer geld voor bewapening hebben we dringend meer financiële middelen nodig voor investeringen in armoedebestrijding, klimaatbescherming en de strijd tegen de vernietiging van de natuurlijke hulpbronnen.”
• Geen stationering van nieuwe Amerikaanse middellangeafstandsraketten in Duitsland;
• nucleaire ontwapening, maatregelen voor de afbouw van de wapenwedloop, diplomatieke initiatieven;
• Geleidelijke terugkeer naar een normalisering van de betrekkingen en samenwerking met Rusland, en aandacht voor de behoeften van het Zuiden, met name om de gemeenschappelijke dreiging van klimaatverandering te bestrijden.
• Geen betrokkenheid van Duitsland en de EU bij een militaire escalatie in Zuidoost-Azië.

Het Manifest werd bijna unaniem vijandig onthaald, zowel binnen de SPD als erbuiten, vanzelfsprekend door de CDU-coalitiepartner en ook in de media. SPD-defensieminister Pistorius spreekt van een ‘ontkenning van de realiteit’; vice-kanselier en minister van financiën onder kanselier Merz Klingbeil probeert de zaak af te doen als het gezonde functioneren van een democratische partij waarin meningsverschillen kunnen voorkomen. Zelfs de JUSOs, de jongerenbeweging van de SPD, waarvan sommigen nochtans het manifest ondertekenden, moeten niet rekenen op instemming van voorzitter Türmer. In een reactie zei hij wel enig begrip voor het standpunt te hebben, maar niet inziet hoe met Poetin kan onderhandeld worden “aangezien hij geen overleg wil”. Of en hoe het Manifest zal ter sprake komen op het partijcongres van de SPD eind deze maand valt af te wachten.

De meest vijandige reactie kwam echter van de Duitse Grünen, die in de vorige coalitie de spits afbeten wat betreft het enthousiasme voor bewapening en een militaire overwinning op Rusland. Ondervoorzitter Brugger van de groene fractie in de Bundestag had het over de usual suspects en suggereert dat het om misnoegden gaat binnen het SPD-apparaat. ”De SPD-leiding moet hiervan afstand nemen en ervoor zorgen dat onze veiligheid gehandhaafd blijft“. Positief reageerde eigenlijk alleen de medevoorzitter van Die Linke Jan van Aken, en BSW, de van Die Linke afgescheurde partij van Sarha Wagenknecht, die de linkse vleugel van de SPD uitnodigde om samen te werken rond een vredespolitiek.

Het vredesmanifest van een kleine linkerzijde in de SPD zal de koers van de partij niet op korte termijn veranderen, zoals de leiding al liet verstaan. Men kan ook betreuren dat het manifest uitgaat vooral van gewezen verantwoordelijken in de partij, terwijl de militariseringspolitiek ook al onder kanselier Scholz volop aan de gang was. Toch is deze uiting van protest tegen de militariseringskoers van Duitsland en de EU een hoopvol teken dat vooral navolging verdient. Waar blijft immers het verzet, zelfs minoritair, binnen de sociaaldemocratie in België, Nederland, Frankrijk en elders tegen een rampzalig beleid waarvan iedereen – – behalve de wapensmeden – slechter zal worden? “Drie procent van het BBP voor defensie is voor ons geen taboe”, verklaarde de chef van GroenLinks-PvdA Frans Timmermans.

Alleen voorstellen voor een vredespolitiek blijken vandaag taboe te zijn.