door Herman Michiel
30 april 2025

Het is geen wereldschokkend nieuws, en de PVDA zelf deelt het maar mee in een Facebook-berichtje: de partij wordt lid van de Europese Linkse Partij (vaak aangeduid als European Left, EL, of Party of European Left, PEL). Het is ook geen echte verrassing aangezien de partij al waarnemend lid was van de PEL. Maar voor wie zich een beetje interesseert voor linkse politiek op het Europees niveau is het toch interessant te weten waarover dit gaat, en of het nieuwe perspectieven biedt.

Voor het goed begrip leggen we nog eens kort uit wat Europese politieke partijen zijn, en wat ze onderscheidt van de politieke fracties in het Europees parlement. Een omstandiger uitleg hierover vindt u hier.
De politieke fracties of groepen in het Europees parlement zijn de verschillende politieke ‘families’ van europarlementariërs waarvan de leden meestal dezelfde standpunten innemen. Zo zijn er de christendemocraten (EVP), sociaaldemocraten (S&D), liberalen (Renew), conservatieven (ECR), Groenen, diverse extreemrechtse groepen en een ‘radicaal linkse’ fractie (‘The Left’). Maar er bestaan ook Europese politieke partijen waar de leden van een fractie, en eventueel hun nationale partij, kunnen bij aansluiten, al is dat geen verplichting. Het is ook mogelijk dat leden van eenzelfde politieke fractie tot diverse Europese politieke partijen behoren. Ook nationale partijen zonder Europese verkozenen kunnen lid zijn van een dergelijke Europese partij, maar om van Europese subsidies en andere voordelen te genieten moet de Europese partij ‘geregistreerd’ zijn, d.w.z. aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo moeten er Europese verkozenen zijn uit minstens zeven lidstaten. De daaraan gekoppelde Europese subsidies kunnen vrij aanzienlijk zijn. Zo ontving de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP) verleden jaar 13,5 miljoen euro, de radicaal linkse PEL 1,9 miljoen. Met deze subsidies kunnen bijvoorbeeld internationale bijeenkomsten worden gefinancierd, reiskosten, publicatiekosten enzovoort.

Laten we het nu hebben over ‘radicaal links’ in de EU-context. De europarlementsfractie heette vroeger GUE/NGL, maar wordt nu meestal aangeduid als The Left. De fractie telt 46 verkozenen (op een totaal van 720 zetels in het Europees parlement) en is daarmee de op één na kleinste. De leden komen van partijen als Die Linke (Duitsland), Vijfsterrenbeweging (Italië), La France Insoumise (Frankrijk), de Partij voor de Dieren (Nederland), PVDA/PTB (België) enz. Tot in 2024 was er maar één Europese politieke partij die aansloot bij The Left, namelijk de Party of European Left (PEL). De meeste leden van de fractie waren als individu of als partij lid van de PEL. Maar al in 2018 waren er tekenen van politieke spanningen binnen de linkse fractie. Mélenchon’s LFI stelde voor om SYRIZA te weren uit de PEL wegens Tsipras’ instemming met de eisen van de Europese Commissie, Europese Centrale Bank en IMF. Het Spaanse Podemos begon ook samen met LFI en  Scandinavische linkse partijen apart campagne te voeren in een soort distantiëring van de PEL die vaak het etiket ‘communistisch’ wordt opgekleefd. Dat wordt in links-populistische middens als een hindernis ervaren. Ontwikkelingen in het recentere verleden maakten de tweespalt binnen Europees links alleen maar groter. Er was de voortgaande verzwakking van Die Linke, een partij die toonaangevend was geweest zowel in de fractie als in de PEL. Klap op de vuurpijl was het vertrek van Sahra Wagenknecht uit Die Linke en de oprichting van haar eigen partij BSW, die haar Europese verkozenen niet bij The Left onderbracht. Dan was er de Russische inval in Oekraïne met een steeds welwillender houding van Scandinavisch links ten opzichte van de NAVO; het resultaat is vandaag dat deze partijen de militarisering van de Europese Unie ondersteunen.

Uiteindelijk kwam het na de Europese verkiezingen van 2024 tot een openlijke breuk binnen The Left. La France Insoumise (Frankrijk), Podemos (Spanje), het Bloco (Portugal), Eenheidslijsten (Denemarken), Linkse Alliantie (Finland) en de Zweedse Linkse Partij richtten een nieuwe Europese politieke partij op, aangeduid als ELA: The European Left Alliance for the People and the Planet. ELA telt 18 Europees verkozenen, ongeveer dubbel zoveel als wat resteert van PEL.

Er moet echter direct aan toegevoegd worden dat de oprichting van ELA niet gezorgd heeft voor een politieke opheldering binnen de linkse fractie. ELA telt partijen die de Europese militarisering steunen zowel als tegenstanders daarvan. De weinig uitgewerkte princiepsverklaring van ELA (“groenlinkse feministische partijen die bouwen aan een ander Europa van samenwerking, sociale vooruitgang, werknemersrechten, vrede, solidariteit, gelijkheid en klimaatrechtvaardigheid”) heeft het ook niet over een alternatieve strategie om links weer op de Europese kaart te zetten.

Als de PVDA-PTB vandaag toetreedt tot de PEL heeft dat dus iets meer betekenis dan het vroeger zou gehad hebben, als er maar één linkse Europese partij was. De keuze voor PEL is logisch voor een partij die gekant is tegen de militarisering van de Europese Unie en tegen de NAVO. Met alle voorbehoud dat men kan hebben over de werking van PEL blijft het de kleine kern van in principe antikapitalistische en antimilitaristische krachten binnen het Europees parlement. [1]

Opent deze toetreding perspectieven voor links in Europa? Naar PVDA-PTB wordt in links Europa wel vaker verwezen als een linkse partij die als een van de weinigen erop vooruit gaat. Marc Botenga heeft zich in het Parlement ook al meerdere malen laten opmerken als bevlogen spreker die geen blad voor de mond neemt. De belangrijkste bijdrage die hij, naar mijn bescheiden mening, zou kunnen leveren voor links in Europa is het nemen van initiatieven die vredesactivisten en antimilitaristische groepen nader bij elkaar brengt om zo een werkelijk offensief tegen het oorlogsgezinde Europa in te zetten. Een eerste stap zou er kunnen in bestaan een coördinatiebijeenkomst te organiseren gericht naar deze activisten en groepen. De logistieke en financiële middelen waarover een Europese parlementaire fractie en partij beschikken bieden daartoe een unieke kans. Het was een kans die voormalig Iers europarlementslid Clare Daly te baat nam om in mei 2023 een dergelijke bijeenkomst  te organiseren. Daly werd helaas niet herkozen, maar dit soort coördinatiewerk is vandaag belangrijker dan ooit. Slechts op die manier wordt een Europese linkse fractie en een Europese linkse partij méér dan een formeel samengaan van bijna uitsluitend nationaal agerende partijen. Het is ook alleen op die manier dat de oorlogswaan kan bestreden worden.

[1] Naast Marc Botenga die in 2019 al voor de PTB verkozen werd in het Europees parlement, werd in juni 2024 de syndicalist Rudy Kennes verkozen op de PVDA-lijst. In maart 2025 evenwel stapte Kennes uit de PVDA en zetelt voortaan als onafhankelijke in het Europees parlement. Het is me onbekend of Kennes individueel zal aansluiten bij PEL of niet.