17 september 2015 – Het Europees Hof van Justitie deed op 15 september opnieuw een opmerkelijke uitspraak in het kader van het debat over “sociaal toerisme”. Het “sociaal toerisme” is een stokpaardje van de Britse premier David Cameron. Hij suggereert dat veel migranten uit de EU naar het Verenigd Koninkrijk komen, niet om te werken, maar om te profiteren van de genereuse (!?) Britse sociale uitkeringen.
De zaak Alimanovic
Het Europees Hof deed een uitspraak in de zaak van Nafiza Alimanovic, een Zweeds staatsburger, en haar drie dochters (zaak C-67/14). Deze EU-ingezetene had in Duitsland kort gewerkt, en genoot nu Hartz-IV-uitkeringen, ook werklozengeld II genoemd. Deze uitkeringen zijn werkloosheidsuitkeringen voor langdurig werklozen ingevoerd onder de rood-groene regering van bondskanselier Gerhard Schröder: sinds die hervorming hebben langdurig werklozen geen recht meer op echte werkloosheidsuitkeringen, maar op een vorm van sociale bijstand “werklozengeld II” (forfaitaire bedragen, onderzoek naar de bestaansmiddelen,…).
EU-burgers die niet de Duitse nationaliteit hebben, zoals mevrouw Alimanovic, en die minder dan een jaar in Duitsland hebben gewerkt, kunnen echter slechts gedurende zes maanden aanspraak maken op dit werklozengeld II. Deze regel wordt toegepast zonder individueel onderzoek of de persoon in kwestie al dan niet gezocht heeft naar werk. Dat lijkt een discriminatie tussen Duitsers en andere EU-burgers.
Het Europees Hof oordeelde dat dergelijke discriminatie gerechtvaardigd is. Het vrij verkeer van personen in de EU is niet absoluut. Als je je vestigt in een andere lidstaat heb je er niet automatisch recht op de sociale bijstand. In een eerdere zaak “Dano” had het Hof reeds hetzelfde geoordeeld. Mevrouw Dano was in Duitsland gaan wonen zonder de bedoeling er te werken, en kon dus niet zonder meer aanspraak maken op alle voorzieningen van sociale bijstand.
Deze personen mogen zelfs het land uitgezet worden, aldus nog steeds het Hof. Maar dat kan enkel na een individueel onderzoek, waarbij gekeken wordt of deze persoon gezocht heeft naar werk en een redelijke kans maakt werk te vinden, en bovendien of zij zonder werk een “onredelijke last” dreigt te worden voor de overheid (dus geen eigen bestaansmiddelen heeft).
Het gaat in al deze uitspraken duidelijk over “sociale bijstand”: uitkeringen niet gekoppeld aan geleverde arbeid en gericht op het vermijden van armoede (vandaar in de regel na een onderzoek naar de bestaansmiddelen). Een heel ander verhaal wordt het wanneer we het hebben over de sociale zekerheid, dus voordelen gekoppeld aan geleverde arbeid. Het onderscheid tussen “sociale zekerheid” en “sociale bijstand” is in een aantal landen echter niet makkelijk te maken, bijvoorbeeld wanneer voordelen gekoppeld aan het leveren van arbeidsprestaties gefinancierd worden uit het overheidsbudget, dus via de belastingen (en niet via sociale zekerheidsbijdragen). Dat is onder meer veelal het geval in Groot-Brittannië.
Juicht Cameron te vroeg?
In het kamp van de Britse conservatieve regering werd de uitspraak van het Europees Hof “tegen het sociaal toerisme” begroet met juichkreten. Het lijkt er echter op dat David Cameron enkel maar doet alsof de buit binnen is. Kijk maar naar de doelstellingen die hij voor zichzelf gesteld heeft.
Cameron wil “in work benefits”, dus voordelen die toegekend worden aan mensen met een baan, slechts toekennen aan migranten uit andere EU-lidstaten na vier jaar werken. Dat is een vorm van discriminatie die niet alleen niet te verzoenen valt met de bestaande Europese regels, en dus een wijziging van de verdragen vereist, maar die ook met de nodige vijandigheid zal worden begroet in de hoofdsteden van Centraal- en Oost-Europa. De uitspraak van het Hof in de zaak Alimanovic geeft Cameron voor dergelijke discriminatie geen houvast. Cameron heeft ook beloofd alle werkzoekenden uit de EU die na zes maanden geen baan hebben gevonden het land uit te zetten. In de zaak Alimanovic heeft het Hof echter uitdrukkelijk gezegd dat dergelijke algemene maatregel strijdig is met de Europese regels.
Cameron heeft dus nog een lange weg te gaan indien hij zijn stoere uitspraken tegen het “sociaal toerisme” vanuit de EU wil waarmaken. Met halfslachtige juridische slimmigheidjes komt hij er niet.
Na de uitbreiding van de EU naar Centraal- en Oosteuropa heeft het Verenigd Koninkrijk zijn poorten wijd open gezet voor migranten uit die landen. Die grote immigratie van goedkope arbeidskrachten wordt door veel Britten geassocieerd met de diepe sociale crisis die het sociaal weefel van het land ondermijnt. Vandaar het succes van UKIP. Cameron heeft zich op dit gladde terrein gewaagd, en dreigt nu het slachtoffer te worden van krachten die hij niet kan beheersen, met op de agenda het riskante referendum over de Brexit.
Op de achtergrond geeft de vluchtelingencrisis een andere dimensie aan het debat over de Europese binnengrenzen.
Bron: Het Europees Hof publiceerde op zijn website een persbericht over de zaak Alimanovic, met een link naar de uitspraak zelf (het duurt echter nog een hele tijd voor dit ook in het Nederlands beschikbaar is). (fs)