26 februari 2024

Verschenen  op 20 februari 2024 op German Foreign Policy (*)
Nederlandse vertaling door Ander Europa
Met dank voor de toelating tot publicatie

Het nog steeds vertrouwelijke “Operationsplan Deutschland” dat door de Bundeswehr [het Duitse leger] is aangekondigd, bevat niet alleen militaire maatregelen, maar ook uitgebreide stappen in de richting van een militarisering van de Duitse samenleving als geheel. Om de details van het plan, gaande onder het motto “Duitsland. Samen. Verdedigen”, nodigde luitenant-generaal André Bodemann, commandant van het binnenlandse defensiecommando van de Bundeswehr, eind januari “ongeveer 300” experts uit in Berlijn voor een “intensievere uitwisseling van ideeën tussen militaire en civiele actoren”. Het evenement bracht vertegenwoordigers samen van de politiek, politiekorpsen, technische hulporganisaties, brandweer, de academische wereld, de media en het bedrijfsleven (met name de energie- en logistieke sector) en van geallieerde landen.

De inzet van burgers en reservisten is bedoeld om militair potentieel vrij te maken voor operaties in het oosten. De minister van Binnenlandse Zaken van Saksen, Armin Schuster, merkte op dat Duitsland al “veel heeft geleerd” op het gebied van civiel-militaire samenwerking om “bosbranden, pandemieën en overstromingen” te bestrijden. Maar “specifiek op het gebied van leiderschap” was er “geen ervaring met oorlog”. En een vertegenwoordiger van het federale ministerie van Binnenlandse Zaken zei dat Duitsland “minder gespannen” moest zijn wanneer over oorlog wordt gesproken.

Een kernelement van het operatieplan

 De Bundeswehr zegt dat civiel-militaire samenwerking een “kernelement van het operatieplan” is.[1] De militairen willen veel nauwere “netwerken tussen de veiligheidsdiensten, rampenpreventieorganisaties en industriële bedrijven”.[2] De Duitse strijdkrachten willen hun “goede werkrelaties” met de zogenaamde blue-light organisaties (politie, brandweer, technische hulporganisatie en reddingsdiensten) verder intensiveren – relaties die al zijn opgebouwd door de binnenlandse missies van de Bundeswehr in “civiele crisissituaties”. De “operatie van Hub Duitsland”, die de kern vormt van de trans-Atlantische inzet tegen Rusland [3], “vereist niet alleen de Bundeswehr maar ook civiele partners”. Naast de samenwerking met blue-light organisaties streeft de Bundeswehr naar “even goede werkrelaties” met de industrie.

Militarisering van het burgerleven

 Op het symposium in Berlijn bespraken ongeveer driehonderd experts uit de militaire, industriële, politieke en andere relevante velden de civiel-militaire samenwerking “op het gebied van logistiek, inclusief spoor-, lucht- en wegtransport, energievoorziening en bewapening”.[4] In deze context wees luitenant-generaal Bodemann, de bevelhebber voor de binnenlandse verdediging die verantwoordelijk was voor de organisatie van het evenement, op voorbeelden van afspraken uit de Koude Oorlog. In die tijd was er, herinnerde hij zich, een speciale voertuigvergunning waarmee civiele bedrijven hun voertuigen beschikbaar moesten stellen aan het leger in geval van oorlog. Bodemann legde uit dat “over dit alles opnieuw moet worden nagedacht”. Zelfs vandaag de dag is de Bundeswehr al afhankelijk van “commerciële charterovereenkomsten” om logistieke capaciteit te reserveren en te zorgen voor “maximale dienstverlening door de civiele sector”.[5]

“Oorlog en gevecht”

 Wanneer binnenlandse civiele middelen beschikbaar worden gesteld voor militaire doeleinden, komt er capaciteit van de Bundeswehr vrij die elders kan worden ingezet. Berlijn heeft al plannen gemaakt voor een concentratie van een groot deel van de Duitse strijdkrachten zo dicht mogelijk bij de westgrens van Rusland voor NAVO-missies. Het doel van “civiele bescherming” is, volgens de richtlijnen van het defensiebeleid, “om zowel de burgerbevolking als onze eigen en geallieerde strijdkrachten te kunnen bevoorraden en zo, indien nodig, op onbeperkte en duurzame wijze militair operationeel te zijn en te kunnen opereren”. Zoals een topgeneraal van de NAVO op een persconferentie in januari waarschuwde, zouden de voorbereidingen voor een conflict met Rusland verder moeten gaan dan het leger zelf: “oorlog en gevecht” zijn niet de verantwoordelijkheid van alleen maar een professioneel leger; in plaats daarvan zou “de samenleving als geheel” erbij betrokken moeten zijn.[6]

De samenleving als geheel

 De Duitse militaire en veiligheidsbeleidsmakers gebruiken het spookbeeld van “hybride bedreigingen” om de noodzaak van een nauwe vervlechting van de civiele en militaire sferen te rechtvaardigen. Interne en externe veiligheid zijn in ieder geval “nauwelijks te scheiden”, verklaart de Duitse marineofficier Frank Fähnrich, een van de architecten van het Operatieplan Deutschland.[7] De hybride dreigingen die door het plan moeten worden tegengegaan, omvatten volgens de Bundeswehr “desinformatiecampagnes, cyberaanvallen op overheidsinstanties en bedrijven, spionage, diefstal van intellectueel eigendom, pogingen om de economie, de politiek en verkiezingen te beïnvloeden, evenals sabotage van kritieke infrastructuren.”

De militaire planners verwachten dat “de tegenstander” zal proberen om “overheidsbeslissingen, de publieke opinie en misschien ook de media te beïnvloeden.”[8] Deze “dreigingen” kunnen “alleen gezamenlijk worden tegengegaan”, en indien nodig “zelfs voordat er sprake is van een staat van spanning of verdediging”. Volgens een samenvatting van de Bundeswehr was de overheersende mening op het symposium over het plan dat de Duitse samenleving “een bewustzijn van dergelijke bedreigingen moet ontwikkelen” en moet werken aan “het versterken van de veerkracht”. “Bijna alle deelnemers” waren het erover eens dat Duitsland “nu al” en “massaal” te maken heeft met hybride dreigingen.[9]

Protesten zwart maken

 Bij het waarschuwen voor “hybride dreigingen” of zelfs “hybride oorlogvoering” presenteert de Bundeswehr scenario’s die over het algemeen moeilijk te onderbouwen of betrouwbaar toe te schrijven zijn aan een specifieke actor of zelfs “tegenstander”. Dit zet de deur wijd open voor gissingen en speculaties. Afwijkende meningen kunnen gemakkelijk worden afgeschilderd als vijandige activiteiten. Dit werd gedemonstreerd onder de voormalige Duitse bondskanselier Angela Merkel toen ze de organisatie “Fridays for Future” aanhaalde als een geval van “hybride oorlogsvoering” door Rusland in Duitsland. Tijdens haar toespraak op de Veiligheidsconferentie van München in 2019 gaf Merkel toe dat hybride oorlogvoering “moeilijk te herkennen” is, maar ze wees toch met een beschuldigende vinger: “Het idee dat alle Duitse kinderen – na jaren zonder enige invloed van buitenaf – plotseling op het idee komen om mee te doen aan dit protest is niet aannemelijk.”[10]

Zeer recentelijk probeerde Sebastian Schäfer, verkozene voor de Grünen in de Bondsdag, protesten van boeren en anderen op dezelfde manier in diskrediet te brengen. Na het blokkeren van de wegen afgelopen donderdag in een protest gericht op het verstoren van een toespraakevenement voor Groene politici, concludeerde Schäfer: “We kunnen niet uitsluiten dat Russische trollen betrokken zijn bij dergelijke acties, dat het onderdeel is van hybride oorlogsvoering.”[11]

(*) German-Foreign-Policy.com is het werk van een team onafhankelijke journalisten en sociale wetenschappers die “permanent de hernieuwde pogingen van Duitsland opvolgen om terug een hoge machtsstatus te verwerven op economisch, militair en politiek vlak.” De meeste artikels zijn zowel in het Duits als het Engels beschikbaar.

  [1] Operationsplan Deutschland: Wie verteidigen wir unser Land? bundeswehr.de.

[2] „Hoffentlich keine Landung von russischen Fallschirmjägern“. t-online.de 25.01.2024.

[3] Zie ook  Auf Krieg einstellen (I) en  Auf Krieg einstellen (II).

[4] Es geht nur gemeinsam. bundeswehr.de 26.01.2024.

[5] „Hoffentlich keine Landung von russischen Fallschirmjägern“. t-online.de 25.01.2024.

[6] Zie ook  Fear drives a war mentality.

[7] Operationsplan Deutschland: Wie verteidigen wir unser Land? bundeswehr.de.

[8] „Hoffentlich keine Landung von russischen Fallschirmjägern“. t-online.de 25.01.2024.

[9] Es geht nur gemeinsam. bundeswehr.de 26.01.2024.

[10] Merkel irritiert mit Kommentar zu Schülerdemos fürs Klima. rnd.de 16.02.2019.

[11] Debatte über Sicherheit von Veranstaltungen. Frankfurter Allgemeine Zeitung 16.02.2024.