Verleden jaar stapten de VS uit de in 2015 afgesloten nucleaire deal met Iran, tot grote verontwaardiging van de Europese Unie.
De discussie gaat echter niet over de vraag of Iran het recht heeft nucleaire wapens te ontwikkelen: dat recht heeft in het Midden-Oosten enkel Israël, daar zijn de EU en de VS het over eens. Er is ook een breed akkoord aan de regionale ambities van Iran paal en perk te stellen, ten faveure van de vrienden in Israël en Saoedi-Arabië. De discussie is dus louter tactisch: hoe hard speel je het? Probeer je het Iraanse regime aan het wankelen te brengen, of is het verstandiger de Iraanse leiders met enige druk hun plek in de regionale pikorde duidelijk te maken?
De Europese leiders waren vooral verbolgen over de ‘exterritorialiteit’ van het Amerikaanse sanctieregime: de VS planden straffen tegen alle bedrijven die het waagden het nieuwe Amerikaanse sanctieregime tegen Iran te omzeilen, ook tegen Europese bedrijven die vanuit Europa handel drijven met Iran of er investeren. Dat schoot bij de Europese leiders in het verkeerde keelgat.
Dus haalde de EU een ‘blokkadestatuut’ van onder het stof, dat sancties voorziet voor Europese bedrijven die zwichten onder de Amerikaanse druk, en zich om die reden uit Iran terugtrekken of de handel met dat land stopzetten. In de praktijk kwam hier echter niets van terecht, zo illustreert een recent onderzoek van het programma ‘Bureau Buitenland’ van de VPRO.
Ook andere Europese maatregelen blijken vooral bedoeld voor de bühne. Zo staan de VS sterk omdat internationale transacties met Iran zich voltrekken in dollars, en de VS het internationaal financieel systeem controleren. Als antwoord zetten Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk voor de gelegenheid een parallel betalingssysteem op, INSTEX genoemd. Aanvankelijk was het bedoeld om ruilhandel met Iran van olie en gas voor goederen te faciliteren, later werd de ambitie teruggeschroefd tot humanitaire hulp en voedsel, en ook dat lijkt niet te lukken.
Ondertussen sturen de VS oorlogsbodems richting Iran, en is er sprake van oorlogsdreiging. De crisis dreigt het Midden-Oosten en dus de geopolitieke verhoudingen op hun kop te zetten.
De Europese Unie staat er beteuterd bij. Het wordt al een succes genoemd dat de Europese leiders niet uit elkaar gespeeld worden onder de Amerikaanse druk, al is ook dat relatief. Frankrijk suggereerde bijvoorbeeld dat ook de EU de eisen aan Iran moet aanscherpen, door de productie van ballistische raketten te verbieden.
Je kan er gif op nemen dat het resultaat van dit alles zal zijn dat de uitbouw van een militaire poot van de EU na de Europese verkiezingen hoog op de agenda komt. Werk aan de winkel dus voor de Europese vredesbeweging. (fs)